Op welk moment van de dag?
Het moment waarop je je stoma verzorgt hangt af van wat je zelf het prettigste vindt. Vaak is het 's morgens het handigst omdat je dan nog nuchter bent en de stomaproductie daardoor het minst is. Maar dit verschilt per persoon en ook soort stoma. Als je dat prettig vindt, en vaak is het ook handiger bij een ileostoma en urostoma, kun je eerst je stomazakje in het toilet legen. Nadat je de benodigde materialen hebt klaargezet, knip je als eerste in de nieuwe huidplak met behulp van een mal de vorm van je stoma uit. Vaak zit er in de plak al een opening maar een stoma is nooit helemaal perfect rond en elke stoma heeft weer een andere vorm. (Foto onder met dank aan Wieke)
De opening in de huidplak
Het is belangrijk dat de opening van de huidplak op de goede maat is geknipt, zodat de huid rondom de stoma (de peristomale huid) beschermd wordt. Als de opening te wijd geknipt is, komt de huid in contact met de ontlasting of urine. Dat kan huidirritatie geven. Als de opening van de huidplak te klein geknipt wordt, kan het slijmvlies van je stoma beschadigd raken, waardoor het bijvoorbeeld gaat bloeden of zwellen. Ook kan de ontlasting de plak bij een te kleine opening van de buik duwen, met als gevolg lekkage.
De opening in de plak moet maximaal 2 mm groter zijn dan de omtrek van de stoma. Dit ook omdat de stoma iets groter kan worden op het moment dat er vaste ontlasting uit je stoma komt. Bij een colostoma kan daardoor de opening van de plak eventueel iets groter zonder dat de huid wordt aangetast door de vastere ontlasting. Bij een heel klein stoma is het soms ook beter een iets grotere opening te maken omdat anders de ontlasting de huidplaat weg kan drukken.
Houd er de eerste 3 maanden na een operatie rekening mee dat de stoma kleiner wordt, en dus ook de opening daarop moet worden aangepast! In deze fase is een uitknipbare huidplak aan te raden.
- De juiste flensmaat (ring) is als er tussen je stoma en de flens een vinger dikte aan ruimte tussen zit. Vaak kun je aan de achterkant van de plak zien tot hoe ver je de opening mag knippen.
- Het handigst is om zelf, of met hulp van je stomaverpleegkundige, een mal te maken van een stukje karton (bijvoorbeeld het karton dat in het pak gaasjes zit) of met een speciale mal die je kunt krijgen bij fabrikanten en leveranciers. Met behulp van die mal teken je met een pen de maat van je stoma af.
Uitknippen
Daarna knip je, als je een uitknipbare huidplak hebt, de vorm van je stoma uit via het voorgetekende lijntje met een licht gekromde schaar te verkrijgen bij je leverancier. Bij een voorgestanste plak kun je deze handelingen natuurlijk overslaan. Pas bij een eendelig systeem op dat je niet in het zakje knipt, je kunt dan het beste het zakje even bol trekken of blazen om dit te voorkomen. Als je de goede maat uitgeknipt hebt maak je de rand glad met je vinger, zodat er geen scherpe randjes meer aan zitten die je stoma zouden kunnen beschadigen.
Zoek je een linkshandige schaar? Die vind je hier.
Stomastans
Er zijn ook speciale stomastansen op de markt. Hierdoor hoef je de opening niet zelf te knippen. Een stans is alleen mogelijk als je een stoma hebt van een constante en gelijke diameter en vooral te gebruiken bij een tweedelig systeem. (Merk: Stomico)
Huidplak verwarmen
Als je stomazakje een opening of kraantje aan de onderkant heeft, maak die dan eerst dicht. Terwijl je verder gaat met het verzorgen van je stoma leg je de huidplak op een warme plek, bijvoorbeeld tussen je benen, of onder je bil zodat de plak soepel wordt door je lichaamstemperatuur en de kleefkracht optimaal wordt. Ook bestaat er een plakverwarmer. (merk: Stomydo)
Oude plak voorzichtig verwijderen
Daarna leg je een onderlegger (bijvoorbeeld een oude handdoek) over je kleding ter bescherming. Vervolgens ga je de oude plak voorzichtig verwijderen. Je pelt de plak eraf als een sinaasappel van boven naar beneden om huidbeschadiging te voorkomen, eventueel met behulp van een nat gaasje. Je kunt op dit gaasje ook een zeepvrije zeep gebruiken (zoals Sebamed).
Er bestaan ook hulpmiddelen in doekjes en spray vorm om je plak beter te kunnen verwijderen zonder dat je huid beschadigd.
Tips op productie op te vangen
Als je de oude plak voorzichtig hebt verwijderd leg je meteen een gaasje over je stoma om eventuele stomaproductie op te vangen.
- Als de stoma op dat moment veel produceert, wat je vooral bij een ileostoma hebt, kun je ook een mini-tampon gebruiken. Deze kun je tijdelijk in je stoma doen. Vlak voordat je de plak erop doet haal je de tampon er weer uit.
- Een andere tip is om een gaasje als een kokertje op te vouwen en vast te plakken en deze 'over de stoma heen te zetten'. Als de stoma dan toch wat produceert wordt dit opgevangen door het gaasje.
- Een tip van John, die een urostoma heeft, is om een tampon door de helft te knippen en ze in de breedte op te rekken. Ze werken goed om de stoma tijdens te verzorging af te schermen en het vocht op te nemen.
Afval
Voordat je de oude huidplak weggooit bekijk je eerst nog even de achterkant van de plak om te zien of er ontlasting of urine onderdoor is gekomen.
De oude huidplaat gooi je weg in een afsluitbaar afvalzakje.
Er bestaan luchtdichte afvalemmers speciaal bedoeld voor luiers en waar je het blauwe wegwerpzakje in kunt gooien zodat je echt geen last van luchtjes hebt. Handig als je bijvoorbeeld in een appartement woont en moet betalen per lediging. Kijk hiervoor bij babyspeciaalzaken.
In sommige gemeenten moet je een bedrag betalen voor de hoeveelheid afval. Door je stoma heb je flink meer afval dan een gemiddeld persoon. Vaak kun je door middel van een verklaring van je arts hier een korting of vergoeding op krijgen.
Lees meer over het DifTar afvalsysteem
Huid schoonmaken
- Als je de huidplak eraf hebt gehaald kun je de huid rondom je stoma schoonmaken met natte gaasjes.
- Er bestaat ook een speciale stomadouche, kijk hiervoor bij het onderwerp douchen.
- Vermijd zoveel mogelijk het gebruik van zeep, olie, bodylotion etc. op de huid waar de plak op zit, want de vaak vettige bestanddelen in deze producten beïnvloeden de kleefkracht van de huidplak nadelig.
- Indien je toch zeep wilt gebruiken, gebruik dan PH neutrale zeep (bijvoorbeeld: Eucerin PH5 of Dermolin).
- Ook kun je eventueel wat lijmoplosser gebruiken om de kleefresten te verwijderen.
- Al geeft het geen problemen als je de kleefresten gewoon laat zitten, dat is beter dan de huid schoon te boenen.
Er bestaan allerlei producten om de huid rondom de stoma schoon te maken en de lijmresten op een zachte manier te verwijderen.
Bloedend stoma
Als de stoma bloedt tijdens het verzorgen is dat niet verontrustend maar eigenlijk heel normaal. Een stoma bestaat namelijk uit goed doorbloed slijmvlies. Denk aan je tandvlees wat ook kan gaan bloeden tijdens het tandenpoetsen. Dit gebeurt wat vaker bij mensen die bloedverdunners gebruiken, medicatie als aspirine en mensen die een chemokuur krijgen. Meestal is het voldoende als je je stoma even met een nat koud gaasje dept. Als de huid rondom je stoma schoon is dep je het na met een droog gaasje.
Als het bloeden niet binnen een kwartier stopt of erg hevig is, is het wel verstandig een arts of je stomaverpleegkundige te raadplegen.
Speciale crèmes
Voor de bescherming en verzorging van de huid kun je eventueel speciale crèmes gebruiken, welke geen restjes -zoals vochtinbrengende bestanddelen of olie- achterlaten en dus de plakkracht niet beïnvloeden. Let er hierbij op dat je maar heel weinig gebruikt, een luciferkop is al genoeg. Wrijf het goed in voordat je de huidplak aanbrengt.
Föhn de huid niet droog, hierdoor droogt deze uit en ongemerkt kun je de stoma verbranden.
Bij grotere problemen zoals een open of smettende huid, lekkages etc., kijk dan op deze pagina en neem contact op met je stomaverpleegkundige. Kijk hier ook als je benieuwd bent naar andere hulpmiddelen rondom de verzorging, zoals wiggetjes, pasta en andere hulpmiddelen die je onder de plak kunt gebruiken.
Beschermlaag huidplak verwijderen
Verwijder nu de papieren of plastic beschermlaag van de nieuwe huidplak. Ondertussen ligt er een gaasje over je stoma om te voorkomen dat de urine of ontlasting in contact komt met de huid, wat huidirritatie kan veroorzaken.
Aanbrengen plak
Het is belangrijk dat de huid van de buik bij het aanbrengen van de plak zo strak mogelijk wordt gehouden. Want als er veel plooien zitten kan de ontlasting of urine via die plooien gaan lekken. Soms kan het bij een buik met veel plooien of een breuk beter zijn onderuitgezakt of liggend de plak aan te brengen.
Eendelig systeem
Bij een eendelig systeem vouw je het zakje en de plak dubbel zodat je de onderkant van de opening tegen de onderkant van de stoma aan kan plakken. Daarna plak je de bovenkant van de plak ook op de huid. Je vouwt hem dubbel zodat je ziet waar je de plak precies plakt.
Tweedelig systeem
Bij een tweedelig systeem kun je de stoma wel goed zien en kun je de plak er gelijk opplakken, maar begin met het plakken wel altijd vanonder af.
Huidplak aandrukken
Druk de huidplak vanuit het midden goed aan en houdt er nog even je warme hand op zodat hij goed hecht. Het is echt belangrijk om hier even de tijd voor te nemen omdat het lekkages voorkomt. Bij een tweedelig systeem klik je eerst het nieuwe stomazakje op de huidplak.
- Je kunt er ook eventueel ook een kruik of kersenpittenzak op leggen zodat je zeker weet dat de huidplak goed hecht.
- Je kunt eventueel de ring glad maken met vloeibare zeep of bodylotion, zodat het zakje gemakkelijker op de ring 'schiet'.
- Tijdens het aanbrengen van het stomazakje moet je tegendruk geven, bijvoorbeeld door je buikspieren aan te spannen of door op je hand te blazen.
- Controleer altijd of het zakje goed bevestigd is door er even aan te trekken.
- Na 15 tot 20 minuten is de huidplak optimaal gehecht.
Het kan soms nodig zijn om een extra pleister/ halve manen aan te brengen rondom de plak. Deze heb je in vele soorten. Meer hierover op deze pagina.
Wist je dat het voorverwarmen van de huidplak een verouderd advies is? Lees hier ons onderzoek!
Geur
Als je onzeker bent omdat je denkt dat je stoma ruikt (wat vaak helemaal niet zo is!), kun je wat parfum op je zakje spuiten. Als je overigens wel iets ruikt, is dat vaak een teken dat je een lekkage hebt of dat het filter verzadigd is. Kijk hier voor tips.
Kijk hier naar de gebruiksnormen voor stomamateriaal opgesteld door de overheid
Lees de ervaringen van stomadragers met de verzorging van hun stoma
