Stoma en een rolstoel of beperkte mobiliteit

De plaats van je stoma

Als je een stoma krijgt, wordt kort voor de operatie samen met jou de plaats van je stoma bepaald en afgetekend op je buik. Soms wordt een stoma aangelegd tijdens een spoedingreep, dan bepaalt de arts de plek. Los van de beperking, is het van belang om de voor jou meest voorkomende houding als uitgangspunt te nemen en je dan, ook zittend:

•  De stoma kunt zien.
•  Er goed bij kan.
•  De stoma in deze houding vrij zit en niet in een huidplooi valt.
•  De stoma niet bekneld zit.
•  Je kleding prettig zit, en dan vooral dat de broekband niet op je stoma valt.

Aandachtspunten bij een rolstoel

Houdt de doorgang van je stoma vrij. Als er gordels in de weg zitten is het risico op wrijving, irritatie en lekkages groot. Om plaatselijke druk op een stoma weg te houden, zijn er ook stomacaps. Deze bestaan in verschillende maten en manieren om te bevestigen. Hoewel ze druk op je stoma weghouden, kunnen ze wel drukranden veroorzaken. Vaak is het ook mogelijk in plaats van een cap een ander type rolstoelgordel te gebruiken die niet op je stoma drukt.

Rughoek en zithoek zijn altijd belangrijk, nu ook:

•  Heeft de stomazak ruimte om te vullen?
•  Kun je vrij bewegen/rollen zonder dat je stoma klem komt te zitten?
•  In geval van meerdere buikingrepen: hebben je organen in deze zithoek nog de ruimte en of ontstaat er teveel druk op je buik?
•  Als je problemen krijgt met je buikspieren, dan kan vering in je rolstoelframe of wielen een wereld van verschil maken bij het opvangen van alle trillingen/klappen van hobbels in de weg.
•  Afhankelijk van de rolstoel kan de hoek van je rugleuning eenmalig aangepast worden of is deze dynamisch instelbaar.

Hoepelen? Ja hoor!

Zelf rijden in een handbewogen rolstoel (hoepelen) gaat prima met een stoma. Houdt de eerste weken na de aanleg van je stoma rekening met de belasting van je buikspieren. Hoepelen is zwaar, transfers zijn nog zwaarder. Bouw dit weer rustig op. De stoma op zich hoeft geen beperking te zijn bij rolstoelgebruik. (onderstaande foto met dank aan Myrthea!)

Kleding

Kleding is voor rolstoelgebruikers sowieso een punt van aandacht. Het moet comfortabel zitten en geen plooien of knellende onderdelen hebben of drukplekken veroorzaken. Let hier ook op wanneer je een stomagordel, een stomabeschermcap of andere hulpmiddelen gaat dragen. (onderstaande foto met dank aan Myrthea!)

Stomamateriaal

Bij alle soorten stoma’s zijn drie dingen belangrijk:

1. Lekvrij
2. Drukplek-/huidirritatie-vrij
3. De output moet vrij kunnen stromen en worden opgevangen

Natuurlijk is ieder lichaam anders, net als ieders persoonlijke voorkeur. Grote zakken hoef je minder vaak te legen. En kleine zakken zitten misschien wel minder in de weg bij het bewegen. Veel merken hebben meerdere maten in hun assortiment, probeer dit uit.

Tips

Er bestaan geen speciale stomazakken voor rolstoelgebruikers. Wel zijn er hulpmiddelen, bijvoorbeeld een slang om de zak makkelijker te kunnen leegmaken. Ook bestaan er fixatiebanden en hoezen, zodat je de slang niet rechtstreeks op je huid hoeft te hebben.

Bij een urinestoma kun je een slang op het zakje aansluiten. Indien je het stiksel van de binnenzak van je broek lostornt, kun je deze slang hierlangs naar binnen brengen. Op deze manier kun je makkelijker je stomazakje in het toilet legen. Dit zou ook een oplossing kunnen zijn voor ileostomadragers met een stomazak met dopsluiting en niet te dikke output.

Christiaan: Ik heb gezocht naar een oplossing voor het zelfstandig legen van de zak. Meestal wordt gekozen voor de beenzak. In mijn geval, ik kan namelijk zelf wat naar voren schuiven op de rolstoelzitting, heb ik de optie bedacht van de lange high flow ileozak met dopsluiting (die de zak nog wat langer maakt), bijvoorbeeld van BBraun Almarys Twin+ (zie afbeelding). Bij mij werkt dit prima. Mede door het feit dat ik, dankzij de elektrische hoogteverstelling van mijn rolstoel, goed ver boven het toilet kan komen. Voordeel van deze zak met dop is ook dat je er via een slang eventueel een nachtzak op aan kunt sluiten, wat bijvoorbeeld voor bedlegerige mensen een uitkomst kan zijn.

Aandachtspunten

•  Dunne output kan makkelijker lekkage veroorzaken. Lukt het niet om dit met voeding op te lossen, dan zijn absorberende korrels of capsules misschien een oplossing. Hierdoor wordt de inhoud van het zakje ingedikt. Ook bij een urinestoma kan dit een oplossing zijn.
•  Dikke output kan bovenin het zakje blijven zitten. Dat noemen we pancaking. Hierbij kan een druppel olie of speciale gel in je zak helpen om het te laten zakken.
•  Een stugge huidplaat kan in de weg zitten en kan aan de huid trekken bij het bewegen.
•  Een harde convex huidplaat kan door de wrijving makkelijker voor drukplekken zorgen.
•  Veel rolstoelgebruikers hebben een verhoogd risico op decubitus, waarbij de huid beschadigt door drukplekken. Dit kun je voorkomen door meerdere merken naast elkaar te gebruiken om de druk af te wisselen. 

Praktische hulpproducten bij stomaverzorging:

•  Removerspray of -doekjes om de plakkende huidplaat irritatievrij los te krijgen.
•  Gaasjes 5x5, nat of droog om je stoma af te dekken of om output af te nemen. Een washand/handdoek kan ook.
•  Bij gebruik van stomapoeder: een neuspeertje om restjes weg te blazen. Er zijn ook merken die dit al hebben verwerkt in het flesje met poeder.
•  Barrièredoekjes, -spray of crème om je huid extra bescherming te bieden.

-> Hier vind je op onze website meer informatie over accessoires voor de huid.

Leer het iemand uit je omgeving

Het is belangrijk dat iemand uit je omgeving na de operatie in het ziekenhuis jouw stoma leert verzorgen. Dit geldt voor iedereen; indien je een gebroken arm krijg of ander letsel waardoor je niet beide handen kunt gebruiken, is het prettig als er al iemand is die je zonder uitleg kan helpen. Het verzorgen van een stoma kan zowel staand, zittend als liggend. Het gaat erom dat je een routine vindt die past bij jouw situatie. Praat hierover met de stomaverpleegkundige, dan kan zij meedenken over welk materiaal voor jou het fijnst is.

Verzorging thuis

Het is fijn om alle materialen bij de hand te hebben wanneer je de plak gaat verwisselen. Bewaar alles wat je nodig hebt in een kleine bak of la. De voorraad kan dan ergens anders staan.

Verwisselen van de hele plak/zakcombinatie thuis:

•  Verschonen aan de wastafel, dit kan behalve staand ook zittend.
•  Een afvalzakje open in de wasbak om de oude zak/plak meteen in te doen.
•  Alle materialen in een open doosje op of direct naast de wastafel. Zodat alles binnen armlengte bereikbaar is.
•  Zittend verzorgen van een stoma: Leg een absorberend matje op schoot, bijvoorbeeld een wegwerponderlegger (die vind je bij het incontinentiemateriaal bij de drogist) of een puppytrainingsmatje. Indien je niet veel output verwacht kan een polyester dweil op schoot ook als werkblad dienen zodat er niks tussen je benen of zitting glipt. Wanneer ook ingestopt in ondergoed/broekrand, vangt het eventuele output op terwijl je stoel schoon blijft. Polyester neemt minder op dan katoen en is makkelijker wasbaar. Een oude handdoek kan ook goed werken, test uit wat het prettigst werkt. Houd ook voldoende gaasjes binnen handbereik om je stomaroosje mee af te dekken. Leg verder een nat washandje of gaasje klaar om je huid af te nemen als je stoma produceert, en eventueel een klein handdoekje.
•  Veel stomaatjes vinden het fijn om hun zak/plak ’s ochtends te vervangen, als ze nog niks gegeten of gedronken hebben, want dan produceren de nieren/darmen iets minder.
•  Spiegel op zichthoogte, ook als je zit.
•  Een draadloze losse (klus of hoofd) lamp, zodat je onder elke benodigde hoek licht kunt schijnen.

Zittend je zakje legen op toilet/douchestoel:

•  Bij slechte rompbalans kun je je zakje legen in een grote beker of yoghurtemmer die je tussen je benen geklemd houdt. Doe er een zakje in, dan kun je daarna makkelijk het zakje weggooien en blijft de beker schoon.
•  Er bestaan ook toiletrolhouders met een opbergbakje bovenop voor zakjes, gel, enzovoorts.

Douchen en verzorging

Je kunt gewoon douchen met je zakje. Na het douchen droog je het zakje af. Het drogen is te doen met een handdoek of een föhn op de koude stand, of aan de lucht. Om kleding niet nat te laten worden kun je er kortdurend een washandje of stomahoesje om vouwen. Wanneer je het zakje kleiner wilt maken tijdens het douchen, kun je het zakje dubbel vouwen en vastzetten met een haarspeldje zodat het minder in de weg zit.

Douchen zonder zakje kan ook prima, vooral wanneer je weet wanneer je stoma voorspelbaar is. Dit verschilt per stoma. Dit is meestal het handigst aan de start van je dag, voordat je wat gedronken of gegeten hebt. Houd er wel rekening mee dat het een hoop opruimwerk is als je stoma spontaan leegloopt over je benen; wanneer je zittend verzorgt, loopt het ook meteen over je stoel. Je kunt ook douchen met gaasjes over je stoma en een waterdichte pleister om lekkage te voorkomen. Wanneer je niet zonder zakje wilt douchen maar wel de huid en stoma wil spoelen, dan kun je een stomadouche gebruiken. Dat kan makkelijk zittend terwijl je verder aangekleed bent.

Op pad

Als je onderweg bent, zijn er niet altijd geschikte toiletten in de buurt. Toch is ook dat praktisch te tackelen.

Verwisselen onderweg:

•  Zittend bij vervanging stomazak: Leg een klein (sport)handdoekje op schoot, of een absorberend matje, bijvoorbeeld een wegwerponderlegger of puppytrainigsmatje.
•  In geval van nood kun je ook papieren doekjes of wc-papier gebruiken om je zitvlak schoon te houden.
•  Houd al je materiaal bij de hand in een toilettasje of een hard klapetui, bijvoorbeeld een etui voor een diabetespen. Hierin bewaar je een afvalzakje, zak/plak, gaasjes en wat je verder nodig hebt. Dan past alles op schoot. Ook bestaan er toilettassen met haak die je met een zuignap vast kunt plakken op een voor jou handige hoogte.
•  Een hoofdlampje. Veel toiletten hebben bewegingssensoren waardoor verlichting te kort brandt of die niet staat afgesteld op hoogte van een rolstoelgebruiker. En in het donker met je handen vol staan is natuurlijk ontzettend onpraktisch.

Zittend legen zonder toilet:

•  Hondenpoepzakje of een blauw afvalzakje die je in een beker vouwt.
•  Of een wegwerp-urinezak (zoals bijvoorbeeld de Ladybag), een afsluitbare beker of fles, of yoghurtemmer.
•  Desinfectiedoekjes of -flesje.
•  Doekjes of toiletpapier om de opening schoon te maken.
•  Urinestoma: eventueel een afgeknipt stukje van een slang van een nachtzak.

Plaats de beker, emmer of fles in je schoot, tussen je benen. Vouw daar eventueel een blauw afvalzakje of hondenpoepzakje in. Leeg je stomazak hierin en ook het toiletpapier/doekjes. Knoop het zakje dicht en gooi het weg. De beker blijft schoon en kan dan weer in de tas. Of draai de dop op het flesje/emmer, giet het leeg in een toilet en spoel het om zodra je de kans hebt.

Tip urinestoma: Als het lastig is om het tuitje van je zakje rechtstreeks in het flesje te houden, dan kun je een slangetje gebruiken dat je in het flesje hangt.

Extra tip: gebruik je nachtzakken/ highoutputzakken, dan kun je zo’n zak ook gebruiken als je lang onderweg bent. Een nachtzak kun je gewoon aansluiten op je zakje en op de grond leggen. Je hoeft dan niet onderweg je zakje te legen.

-> Lees hier meer tips voor het onderweg legen en verzorgen van je stoma.

Tot slot

Ook als je je stoma niet zelf kunt verzorgen, is het fijn wanneer je op de hoogte bent van alle stappen zodat je het aan een ander kunt uitleggen. Het is handig om altijd een etuitje met reservemateriaal bij je te hebben, en een afvalzakje en hygiënische doekjes om niet afhankelijk te zijn van de grillen van je stoma of het gebrek aan aangepast sanitair.

Dank voor je hulp Myrthea voor de tekst van deze pagina!

Lees de ervaringen van andere stomadragers in een rolstoel